ABD, İran’a karşı İsrail’i “sopa” olarak mı kullandı?

Gazeteci Mehmet A. Kancı, İsrail’in İran’a akınlarının gerisindeki ABD takviyesini AA Tahlil için kaleme aldı.

***

İran’ın yaklaşık 22 yıldır tartışılan nükleer programı, en azından benim beklediğim biçimde bir İsrail hücumuyla yüzleşti. İsrail daha evvel de 1981 yılında Irak’ın, 2007 yılında ise Suriye’nin nükleer programlarını ortadan kaldırmak için hava kuvvetlerini kullanmıştı. Orta Doğu hatta Kuzey Afrika’da İsrail haricinde nükleer silah sahibi güç istemeyen ABD, hem Irak hem de Suriye’ye yönelik taarruzlara perde gerisinden takviye vermişti.

13 Haziran’da sorunun silahlarla çözülmeye çalışıldığı yeni bir periyoda girildi ve bu durumla ilgili olarak memleketler arası kamuoyunun gündeminde iki temel soru öne çıktı; Bu çatışma ne kadar sürecek, çatışmanın çapı coğrafik seviyede ne kadar genişleyecek? İkinci soru içerisinde aranan karşılıklar ortasında Orta Doğu’daki ABD üslerinin İran tarafından maksat alınması durumunda, ABD’nin de İsrail’in yanında faal olarak hücumlara katılıp katılmayacağı da yer alıyor.

İran, ABD’nin müzakerelere ihanetini affeder mi?

ABD Başkanı Donald Trump’ın bir yandan İran’la müzakere yürütüp öbür yandan İsrail’in saldırısına yeşil ışık yakması doğal olarak başları karıştırdı. İran cephesi, pazar günü Umman’da yapılması planlanan 6. tıp görüşmeler öncesinde ABD’nin bu taarruza müsaade vermesini kendilerine ihanet olarak görüyor ve bir tuzağa çekildiklerine inanıyor.

ABD tarafı ise büyük ihtimalle kendi topraklarında yüzde 60 ve üzerindeki oranda uranyum zenginleştirme konusunda ısrar eden İran’a karşı İsrail’i bir “sopa” olarak kullanarak muahedeyi kolaylaştıracaklarını düşündüler. Lakin İsrail’in akınları mümkündür ki onların kestirim ettiği yıkıcılık seviyesinin ötesine geçti.

ABD idaresi, 13 Haziran’da olmasa bile, eninde sonunda İsrail’in İran’ın nükleer programına yönelik saldırısını desteklemek zorunda kalacaktı. Şunu unutmamak gerekir ki, 1960’lı yıllardan itibaren, İsrail devletinin korunması ABD’de hükümetler üstü bir problem olarak ele alınmaktadır ve Trump idaresi de bundan muaf değildir. Trump’ın ikinci sefer Başkanlık koltuğuna oturmasında, ABD Kongresi’nin her iki kanadındaki üyelerin yüzde 90’ını finanse eden Yahudi lobilerinin rolleri göz arkası edilemez. ABD’nin İsrail’e takviyesinin bir öbür sebebi ise İran’ın bugün sahip olduğu nükleer yeteneklere ulaşmasındaki rolüdür.

İran’ın nükleer programının temeli: Made in USA

İran’ın nükleer dünyaya adım atması 1950 yılında ABD Başkanı Dwight D. Eisenhower’ın başlattığı “Barış İçin Atom” programı ile mümkün oldu. Bu program, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ne (SSCB) karşı Batı’nın yanında yer alan ülkelerin, barışçıl maksatlı nükleer güce ulaşması için tasarlanmıştı.

Her ne kadar Irak-İran Savaşı, İsrail ile Tahran’daki yeni idaresi Saddam Hüseyin’e karşı hudutlu bir işbirliğine yöneltse de İsrail’in 1982 yılında Lübnan’ı işgaliyle, cepheler sertleşti. İsrail medyası 1984 yılından itibaren İran’ın her an nükleer silah sahibi olabileceği tehdidini işleyerek dünyayı korkutma çalışmalarına başladı.

1990’lı yıllarda Buşehr nükleer santralinin inşaatının tekrar sürat kazanması, İran’ın barışçıl gayelerle nükleer teknoloji geliştirdiği savına karşın nükleer silah üretebileceği tasasını daha da artırdı. Hakikaten 2003 yılında Memleketler arası Atom Gücü Ajansının (UAEA) yaptığı kontrollerde, 13 Haziran günü tekraren İsrail akınlarına gaye olan Natanz nükleer tesisinin varlığı ortaya çıkarıldı.

Buradan yola çıkarak rahatlıkla söyleyebiliriz ki İsrail en az 22 yıldır İran’ın nükleer programını yok etmeye yönelik sistematik bir çalışma yürüttü. Nükleer programda çalışan İranlı bilim beşerlerine dair bilgilerin toplanması, tesislerin yerlerinin tespiti üzere faaliyetler aralıksız devam etti. Uzun lafın kısası, ABD idareleri İran’ın nükleer kabiliyetlerinin bu noktaya gelmesinde kendi sorumlulukları olduğu inancıyla karar alıyorlar.

ABD değil lakin CENTCOM?

Gelelim, ABD’nin İsrail’e 13 Haziran’daki akınlarda yardım edip etmediği konusuna. Bu noktada “Hangi ABD?” sorusunu sormakta yarar var. 1985 yılında kurulan ve 1990’lı yıllarda Irak’a yönelik akınlarla etkin hale getirilen Amerikan Merkez Kuvvetler Komutanlığının (CENTCOM) “devlet içerisinde devlet gibi” hareket ettiğine dikkati çekmekte yarar var.

CENTCOM komuta heyeti 2023 yılından bu yana ABD’nin Orta Doğu’daki askeri gücü olarak davranmaktan çok, İsrail’in savunmasını üstlenmiş durumda. Münasebetiyle CENTCOM’un yetki alanındaki üsler, elektronik istihbarat kabiliyetleri, tanker uçakların 13 Haziran’dan başlayarak İsrail’e takviye vermediklerini düşünmek fazla uygun niyetli bir davranış olur.

Nitekim İran idaresinin birinci 48 saatte yaptığı açıklamalara baktığımızda, İsrail hücumlarına ABD’nin dayanağına kesin bir inanç içindeler. Pekala bu durumda, Körfez ülkeleri ve Irak’taki ABD üsleri İran tarafından maksat alınabilir mi? İran bugün geldiği noktada, vekil güçleri Hamas, Hizbullah ve Esad idaresinin ortadan kaldırılması ya da etkisizleştirilmeleriyle bir arada bir beka gayreti ile karşı karşıya kaldığının farkında.

Bu durumda İran, ABD’yi de savaşın içerisine çekmekten kaçınmayacaktır. Lakin burada iki soru ortaya çıkıyor; İsrail’in akınları İran’ın nükleer programını ortadan kaldırabilir mi? ve ABD 1991 yılından sonra 12 yıl boyunca Irak’ı da mütemadiyen bombalamış ve ağır yaptırımlarla yıpratmış lakin işgal edene kadar Saddam Hüseyin’i durduramamıştı. Irak’ta işe yaramayan bombalamalar ve ambargolar İran’da işe yarayacak mı?

Bilim insanı Albert Einstein’ın kelamında tabir ettiği üzere “Aynı şeyleri tekrar tekrar yapıp farklı sonuçlar beklemek meczupluktur.” Yani İran’da bir rejim değişikliği gerçekleşmediği surece 13 Haziran’da atılan adımın sonuca ulaşması mümkün görünmemektedir.

Rejim değişikliği halinde ise bölge jeopolitiği açısından ortaya çıkacak en kıymetli soru İran’ın toprak bütünlüğünü koruma edip edemeyeceği olacaktır. Doğudan batıya, kuzeyden güneye İran’ı oluşturan farklı etnik ve dini kümelerin, 20. yüzyıl da dahil olmak üzere, ne Şahlık periyodunda ne de Ayetullah rejimi altında totaliter idare dışında bir idare biçimiyle yaşama deneyimi olmadığı düşünülürse, içinde bulunduğumuz sürecin yalnızca bir nükleer programın sona ermesiyle bitmeyeceği açıktır.

[Gazeteci Mehmet A. Kancı, Türk dış siyaseti üzerine tahliller kaleme almaktadır.]

Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editoryal siyasetini yansıtmayabilir.

About The Author

admin

See author's posts